Το Τμήμα Αρχαιοτήτων εκφράζει την μεγάλη ικανοποίηση του για τον επαναπατρισμό των σημαντικότατων τοιχογραφιών του Αγίου Θεμωνιανού της Λύσης, που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου, καθώς και του ευρύτερου Βυζαντινού πολιτισμού. Οι τοιχογραφίες μετά από 28 και πλέον χρόνια παραμονής τους στο Ίδρυμα Menil του Houston στο Texas επιστρέφουν στην Κύπρο κατόπιν των συντονισμένων προσπαθειών όλων των αρμοδίων φορέων του Κράτους και της Εκκλησίας της Κύπρου (Τμήμα Αρχαιοτήτων, Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, Υπουργείο Εξωτερικών, Νομική Υπηρεσία, Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων).
Οι τοιχογραφίες που χρονολογούνται στο 13ο/14ο αιώνα κοσμούσαν την εκκλησία του Αγίου Ευφημιανού, γνωστή και ως Άγιος Θεμωνιανός, στην κατεχόμενη Λύση. Στα διασωθέντα τμήματα των τοιχογραφιών απεικονίζεται στον τρούλο ο Παντοκράτορας, που περιβάλλεται από χορό αγγέλων, την Ετοιμασία του Θρόνου και την Παναγία με τον Πρόδρομο σε δέηση. Στην αψίδα του Ιερού απεικονίζεται η Παναγία Πλατυτέρα με τον Χριστό σε στηθάριο, πλαισιωμένη από τους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Το 1972 /1973 οι τοιχογραφίες συντηρήθηκαν από το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Μετά το 1974 οι τοιχογραφίες αφαιρέθηκαν βίαια από τους τούρκους εισβολείς και κατέληξαν στο Ίδρυμα Menil.
Το Δεκέμβριο του 2005 το Τμήμα Αρχαιοτήτων ενεργοποιώντας το άρθρο (8c) της υφιστάμενης Συμφωνίας δανείου, που έγινε ανάμεσα στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου και το Ίδρυμα Menil, για την κατά καιρούς επιθεώρηση των τοιχογραφιών από ειδικούς του Τμήματος Αρχαιοτήτων, απέστειλε Συντηρήτρια του στο Ίδρυμα Menil, η οποία επιθεώρησε και συντήρησε εκ νέου τις τοιχογραφίες. Από το 2005 μέχρι το 2010 το Τμήμα Αρχαιοτήτων παρακολουθούσε την κατάσταση των τοιχογραφιών μέσω γραπτών εκθέσεων που υπέβαλλαν συντηρητές του Ιδρύματος Menil.
Τον Ιούνιο του 2010 το Τμήμα Αρχαιοτήτων, ως η αρμόδια Αρχή, συγκάλεσε ευρεία σύσκεψη με εκπροσώπους όλων των εμπλεκομένων φορέων με σκοπό τη συζήτηση του θέματος της επιστροφής των τοιχογραφιών στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους. Μετά τη δεύτερη σύσκεψη, που έγινε στις 2 Ιουλίου 2010 στο Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων υπό την προεδρία της τότε υπουργού κυρίας Ερατώς Κοζάκου-Μαρκουλλή, ενεργοποιήθηκε εκ νέου το άρθρο (8c) της πιο πάνω αναφερόμενης Συμφωνίας και το Τμήμα Αρχαιοτήτων έστειλε στο Ίδρυμα Menil για επιθεώρηση και αξιολόγηση της κατάστασης των τοιχογραφιών την αρμόδια Έφορο Αρχαιοτήτων και τη Συντηρήτρια.
Με την επιστροφή στην Κύπρο των Λειτουργών του Τμήματος Αρχαιοτήτων συγκλήθηκαν νέες συσκέψεις στο Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων με όλους τους αρμόδιους φορείς και αποφασίστηκε δημιουργία Επιτροπής για παρακολούθηση του θέματος.
Τελικά η απόφαση για την επιστροφή των τοιχογραφιών επιτεύχθηκε με φιλικό διακανονισμό και κατόπιν συντονισμένων ενεργειών μεταξύ της Εκκλησίας και του Κράτους. Ελπίζουμε η ενέργεια αυτή να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση στην προσπάθεια για επαναπατρισμό και άλλων σημαντικών αρχαιοτήτων.
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων, ως ο αρμόδιος φορέας, θα αναλάβει την προώθηση των διαδικασιών που αφορούν την επιστροφή των τοιχογραφιών στην Κύπρο.