Τρόοδος η περιοχή με ένα ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον που χρίζει προστασίας
*Του Σταύρου Χατζησάββα Ειδικού σε θέματα Τουριστικής Ανάπτυξης και Προβολής
Θεώρησα σκόπιμο πως θα ήταν μια καλή ευκαιρία για να παρουσιάσω και αναλύσω την μοναδικότητα της οροσειράς του Τροόδους που θα την χαρακτήριζα ως την καρδιά της Κύπρου.
Το Τροόδος, είναι η ψηλότερη οροσειρά της Κύπρου με κορυφές που φτάνουν σε υψόμετρο τα 1951 μέτρα. Στην κορυφή του είναι η λεγόμενη Χιονίστρα όπου εκεί συναντούνται οι τρεις δρόμοι που συνδέουν το βουνό με τη Λευκωσία, τη Λεμεσό και τον Πρόδρομο, απ’ όπου και προέρχεται η ονομασία του (τρεις οδοί – Τρόοδος).Τα ορεινά χωριά του Τροόδους είναι κυρίως συγκεντρωμένα στις κοιλάδες της Μαραθάσας και της Σολέας στα βόρεια, της περιοχής Πιτσιλιάς στο κέντρο, των Κρασοχωριών της επαρχίας Λεμεσού και Πάφου στα νότια και σε μέρος της περιοχής Ορεινής στα ανατολικά.
Η οροσειρά φιλοξενεί μεγάλες δασικές εκτάσεις και πλούσια χλωρίδα με ένα ιδιαίτερα σημαντικό αριθμό ενδημικών φυτών. Μάλιστα το Τροόδος, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην υδατική οικονομία του νησιού, καθώς από αυτό πηγάζουν οι κυριότεροι ποταμοί, ενώ συμβάλλει ουσιαστικά στον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων. Λόγω του φυσικού περιβάλλοντος, του κλίματος και της πολιτιστικής κληρονομιάς του, αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης περιηγητών καθώς επίσης και ένα μοναδικό τόπο αναψυχής, ο οποίος σου δίνει τη δυνατότητα να αξιοποιήσεις όλες τις προσφερόμενες επιλογές (π.χ. πεζοπορία, θρησκευτικό τουρισμό, τουρισμό ευεξίας, γνωριμία χλωρίδας / πανίδας και μορφολογίας εδάφους κ.α.).
Το κεντρικό μέρος του, αποτελείται από ομαλές πλαγιές και αποστρογγυλεμένες κορυφές, ενώ περιμετρικά ακολουθεί πιο τραχύ ανάγλυφο που χαρακτηρίζεται από απότομες πλαγιές και βαθιές κοιλάδες με πυκνό υδρογραφικό δίκτυο. Οι νοτιοδυτικές παρυφές χαρακτηρίζονται από υψώματα με σχετικά επίπεδες επιφάνειες, τα οποία χωρίζονται από βαθιές κοιλάδες (Παναγίδης, 1997). Οι σημαντικότερες κορυφές του Τροόδους είναι από τα δυτικά προς τα ανατολικά: ο Τρίπυλος (1362μ.), ο Κύκκος (1318μ.), η Χιονίστρα ή Όλυμπος (1951μ.), η Μαδαρή (1613μ.), η Παπούτσα (1554μ.) και τα Κιόνια (1423μ.).
Το Τρόοδος και η Κύπρος, χαρακτηρίζονται από κλίμα μεσογειακό με ξηρά και θερμά καλοκαίρια και ψυχρούς και υγρούς χειμώνες. Σημαντική είναι η επίδραση του υψομέτρου, η οποία προκαλεί πτώση της θερμοκρασίας και αύξηση των κατακρημνισμάτων.
Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της βλάστησης είναι οι συστάδες της τραχείας πεύκης. Σε υψόμετρα πάνω από 600 μ. και κυρίως σε βραχώδεις πλαγιές σχηματίζονται επίσης πυκνοί θαμνώνες της ενδημικής λατζιάς. Άλλα δέντρα και θάμνοι που συναντά κανείς συχνά στο Τρόοδος είναι: η αντρουκλιά, το κυπαρίσσι, η περνιά, η δρυς, το σφεντάμι, η αγριελιά, η μοσφιλιά ή κράταιγος,το ρούδι και η αγριοτριανταφυλλιά.
Στις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους βλέπουμε συστάδες μαύρης πεύκης, οι οποίες συνοδεύονται από ψυχροβιότερα είδη όπως είναι: η αγριομηλιά, είδη αοράτου (Juniperus oxycedrus, J. excelsa, J. foetidissima), η ενδημική αγριοτριανταφυλλιά και η βερβερίς. Πλάι στους ποταμούς και σε υγρές θέσεις σχηματίζονται παρόχθια δάση πλατανιού και σκλήθρου, ενώ φιλοξενούνται και άλλα είδη απαιτητικά σε υγρασία όπως: η μυρσίνη ή μυρτιά, η δάφνη και η αροδάφνη. Σε ορισμένη έκταση γύρω από την κορυφή του Τριπύλου υπάρχουν συστάδες του ενδημικού κέδρου, οι οποίες αποτελούν υπολείμματα πολύ πιο εκτεταμένων δασών της αρχαιότητας.
Κυρίαρχο στοιχείο της πανίδας του Τροόδους είναι το κυπριακό αγρινό, του οποίου η περιοχή εξάπλωσης είναι το Δάσος Πάφου γνωστό ως ο Σταυρός της Ψώκας. Αποτελεί ενδημικό είδος της Κύπρου και είχε κινδυνεύσει από εξαφάνιση τη δεκαετία του 1930.
Έκτοτε έχουν ληφθεί αυστηρά μέτρα για την προστασία του και σήμερα ο πληθυσμός του αριθμεί περίπου 3000 (Ταμείο Θήρας Κύπρου, 2008). Άλλα είδη θηλαστικών που ζουν στην οροσειρά του Τροόδους είναι η αλεπού, ο λαγός, ο σκαντζόχοιρος, και αριθμός μικρών τρωκτικών και νυχτερίδων. Από τα ερπετά αξίζει να αναφερθεί η φίνα ή οχιά η οποία φωλιάζει συχνά κάτω από τη σκιά των λατζιών. Επίσης το Τρόοδος φιλοξενεί πλούσια πτηνοπανίδα, από την οποία ξεχωρίζουν ο κλόκκαρος και το περδικοσιάχινο, ο σταυρομύτης, ο δεντροβάτης, το αηδόνι, και η ενδημική σκαλιφούρτα. Σε οριακά επίπεδα έχει φτάσει ο πληθυσμός του γύπα του πυρόχρου, για τον οποίο έχει εκπονηθεί και υλοποιείται σχέδιο προστασίας που περιλαμβάνει επιτήρηση, παρακολούθηση μέσω ραδιοπομπών και τάισμα των πουλιών σε ειδικούς χώρους, ώστε να αποφεύγεται το ενδεχόμενο δηλητηρίασής τους (Τμήμα Δασών, 2008).
Στο Τρόοδος υπάρχουν τα ακόλουθα κρατικά δάση: Δάσος Τροόδους, Δάσος Πάφου, Δάσος Αδελφοί, Δάσος Μαχαιρά και Δάσος Λεμεσού. Τα κρατικά δάση βρίσκονται στη δικαιοδοσία του Τμήματος Δασών της Δημοκρατίας. Εντός των ορίων του κρατικού δάσους απαγορεύεται δια νόμου οικιστική ή οποιεσδήποτε άλλες αναπτύξεις, καθώς αυτό προορίζεται αποκλειστικά για εκπλήρωση δασοπονικών σκοπών (Ο Περί Δασών Νόμος ΚΔ). Για περαιτέρω προστασία της βιοποικιλότητας έχουν οριστεί τέσσερις Περιοχές Προστασίας της Χλωρίδας και της Πανίδας: Η κορυφή του Τριπύλου (823 εκτάρια) για προστασία των συστάδων του κυπριακού κέδρου και του αγρινού, καθώς και η Μαδαρή (1187,8 εκτάρια), οι Μαύροι Κρεμμοί στο Δάσος Πάφου (2557,6 εκτάρια) και έκταση 220 εκταρίων του Δάσους Τροόδους για προστασία σπάνιων ή απειλούμενων φυτών και των βιοτόπων τους. Επίσης το μεγαλύτερο μέρος του Δάσους Τροόδους (περίπου 90 τ.χλμ.) έχει κηρυχθεί σε εθνικό πάρκο, με κύρια λειτουργία την αναψυχή του κοινού (Τμήμα Δασών, 2008).
Διάσπαρτες σε όλη την περιοχή του Τροόδους βρίσκονται εκκλησίες και μοναστήρια, τα οποία αποτελούν εξαίρετα μνημεία βυζαντινής τέχνης. Χαρακτηριστικές είναι οι εκκλησίες με αμφικλινή ξύλινη στέγη καλυμμένη από επίπεδα αγκιστρωτά κεραμίδια, ρυθμός που επικράτησε στην περιοχή από το 12ο αιώνα. Δέκα ναοί του Τροόδους έχουν ενταχθεί στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO με τον τίτλο «Τοιχογραφημένοι ναοί στην περιοχή του όρους Τρόοδος», κυρίως για τις τοιχογραφίες που καλύπτουν το εσωτερικό τους και οι οποίες αποτελούν εξαίρετα δείγματα βυζαντινής και μεταβυζαντινής μνημειακής ζωγραφικής (Τμήμα Αρχαιοτήτων, 2008).
Χάρη στο κλίμα, το φυσικό περιβάλλον, την ποικιλότητα του τοπίου και την πολιτιστική του κληρονομιά, το Τρόοδος προσφέρει πολυάριθμες ευκαιρίες άθλησης, αναψυχής και τουρισμού. Μέσα στα κρατικά δάση του Τροόδους, υπάρχουν 52 σηματοδοτημένα μονοπάτια μελέτης της φύσης με συνολικό μήκος 232,5 χιλιόμετρα (Τμήμα Δασών, 2008). Επιπλέον για την αναψυχή του κοινού λειτουργεί μεγάλος αριθμός οργανωμένων εκδρομικών και κατασκηνωτικών χώρων.
Για τη διαμονή των επισκεπτών υπάρχουν ξενοδοχεία και αγροτουριστικά καταλύματα σε πολλά χωριά τριγύρω, με τις Πλάτρες να είναι το κατεξοχήν θέρετρο της περιοχής. Αξίζει να αναφερθεί ότι το Τρόοδος έχει καταταχθεί μέσα στους δέκα καλύτερους αναδυόμενους αγροτικούς τουριστικούς προορισμούς της Ευρώπης κατά το Φόρουμ “Άριστοι Ευρωπαϊκοί Προορισμοί” στη Λισαβόνα τον Οκτώβριο του 2007 (EU, 2007).