Το χωριό Άγιοι Τριμιθιάς βρίσκεται σε απόσταση 18 km περίπου, νοτιοδυτικά της Λευκωσίας. Ο αμαξωτός δρόμος, που κατασκευάσθηκε λίγο μετά τα τραγικά γεγονότα του 1974 για να εξυπηρετήσει τη διακίνηση μεταξύ των βασικών αρτηριών Τροόδους – Λευκωσίας, λόγω κατάληψης τμήματος του δρόμου που συνέδεε την Κοκκινοτριμιθιά με τη Λευκωσία από τα Ηνωμένα Έθνη, διασχίζει σήμερα το χωριό, συντελώντας στην ανάπτυξη και την περαιτέρω ανοδική πορεία του.
Η παλιά φυσιογνωμία του χωριού διατηρείται ακόμα στις «κάτω γειτονιές», όπου στενά δρομάκια οδηγούν σε πλινθόκτιστες οικοδομές, ισόγιες ή διώροφες, με τα παραδοσιακά μεγάλα ξωπόρτια, πάνω από τα οποία διατηρούνται ακόμη τα οικόσημα, με το σημείο του Σταυρού και τη χρονολογία ανέγερσης.
Βέβαια η παλιά συσπείρωση γύρω από έναν κεντρικό άξονα (που για τους Αγίους Τριμιθιάς ήταν ο ναός και οι υδροφόρες προς τον ποταμό περιοχές) δεν υφίσταται πλέον. Και τούτο, γιατί, πολλά καινούργια σπίτια έχουν κτιστεί κατά μήκος της οδικής αρτηρίας, δίνοντας την εντύπωση μιας προοδευτικής κοινότητας, τόσο στους περαστικούς ταξιδιώτες όσο και στους επισκέπτες, που έρχονται κυρίως για να προσκυνήσουν τους αγίους Αναργύρους.
Οι κάτοικοι του χωριού, ασχολούνται με διάφορες εργασίες: καλλιεργούν τους απέραντους κάμπους της αγιότικης γης με σύγχρονα μηχανήματα σπέρνοντας κριθάρι και σιτάρι, άλλοι είναι κτηνοτρόφοι και διατηρούν μεγάλα ή μικρά κοπάδια με πρόβατα ή αίγιες, από το γάλα των οποίων κατασκευάζουν κυρίως χαλλούμι ή αναρή, αρκετοί προωθούνται σε εργασίες στη Λευκωσία κ.α.
Η κοινότητα διαθέτει Δημοτικό Σχολείο, Νηπιαγωγείο, Χριστιανικό Σύνδεσμο Γυναικών, στον οποίο συμμετέχουν αρκετές γυναίκες, Συνεργατική Εταιρεία, καφενείο, δύο συλλόγους, τον «Δικέφαλο» και τον «Ατρόμητο», που εκτός των άλλων εκδηλώσεων τους διαθέτουν ποδοσφαιρικές ομάδες, κρεοπωλείο, αρκετά μπακάλικα, ενώ μέσα στο χωριό λειτουργούν ξυλουργεία, σιδηρουργείο, βιομηχανία κατασκευής επίπλων, ιατρείο κ.ά.
Μετά την τραγική κατάσταση του πολέμου του 1974, στο χωριό Άγιοι Τριμιθιάς κτίσθηκε προσφυγικός οικισμός σε μια μεγάλη , ανάλογα, έκταση στα βορεινά του παλιού χωριού. Στον οικισμό αυτό διαμένουν πρόσφυγες που προέρχονται από πολλά χωριά της τουρκοκρατούμενης Κύπρου μας.
Σαν τέτοια θα μπορούσαν να αναφερθούν: ο Γερόλακκος, το Καράκουμι, η Κυρά Μόρφου, η Ζώδια, ο Κοντεμένος, η Κατωκοπιά, η Αυλώνα κ.ά. Στο συνοικισμό των Αγίων Τριμιθιάς εγκαινιάσθηκε πριν λίγο καιρό το νεόκτιστο «Κέντρο Νεότητας» στο οποίο απασχολούνται υγιώς οι νέοι του Συνοικισμού, που απαρτίζονται σε Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο στενά συνεργάζεται και βοηθείται από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες.
Ανάμεσα σ’ άλλα, το «Κέντρο Νεότητας» οργανώνει παιχνίδια και άλλες γιορταστικές εκδηλώσεις την Κυριακή του Πάσχα και τις μέρες που ακολουθούν.
Όπως είναι γνωστό, το χωριό ονομάζεται «Άγιοι Τριμιθιάς» ή συνεκδοχικά «Αγιοί». Επομένως η ονομασία του είναι αγιώνυμη και μαρτυρεί την αφοσίωση και τη θρησκευτική πίστη των πρώτων κτιτόρων του, στους αγίους Αναργύρους, Κοσμά και Δαμιανό.
Ονομασία του Χωριού
Όσον αφορά το δεύτερο συνθετικό όνομα «Τριμιθιά» αυτό δεν γνωρίζουμε ακριβώς από πού δόθηκε στο χωριό.
Και τούτο, γιατί, δεν υπάρχει ομοφωνία, μεταξύ των επιστημόνων (γλωσσολόγων, λαογράφων κ.ά.) για την προέλευσή του.
Έτσι, μέχρι σήμερα προτάθηκαν διάφορες απόψεις, επικρατέστερη των οποίων είναι εκείνη του Στέφανου Βυζάντιου που αιτιολογεί το όνομα «Τριμιθιά» από το δένδρο «Τριμίθι», που πιθανόν σε πολύ παλιότερα χρόνια, να υπήρχε στο χωριό.
Άλλες εικασίες για την προέλευση του ονόματος του χωριού διατυπώνει ο Σίμος Μενάνδρος στο έργο του «Τοπωνυμικαί και Λαογραφικαί Μελέται» (Δημοσιεύματα του κέντρου Επιστημινικών Ερευνων), που μάλλον δεν ανταποκρίνονται στα δεδομένα (ιστορικά) του χωριού αυτού.
ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΩΡΙΟ
Προτού παραθέσουμε τις παλιότερες μαρτυρίες που υπάρχουν για τους Αγίους Τριμιθιάς θα πρέπει να σημειώσουμε πως, δυστυχώς, πλήρεις και ενημερωμένοι κατάλογοι των χωριών της Κύπρου μας, δεν καταρτίστηκαν, τουλάχιστο στο 19ο αιώνα ή και πιο πριν ακόμα. Κάποια χειρόγραφα κείμενα ή άλλοι πίνακες που διασώθηκαν μέχρι σήμερα είναι ελλειπείς.
Έτσι, το χειρόγραφο Λειμωνίδα, που δημοσιεύθηκε στα «Κυπριακά Χρονικά», δεν μνημονεύει το χωριό, όπως επίσης και πλείστα άλλα χωριά. Γύρω στο 1844 η Υψηλή Πύλη ενδιαφέρθηκε να καταγράψει τα χωριά και τις πόλεις της Κύπρου μας, που ήταν τότε υποταγμένη σ’ αυτή. Έστειλε, λοιπόν, τον Ταλαάτ Εφέντη, ο οποίος με αρκετές παραλείψεις ή λανθασμένες εγγραφές, παρουσίασε τέτοιο κατάλογο στον Σουλτάνο.
Έτσι η παλαιότερη μαρτυρία που υπάρχει είναι εκείνη του Λεόντιου Μαχαιρά, (14ος αιώνας), που παραθέτει στο έργο του: «Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου, η οποία λέγεται Κρόκανα, τουτέστιν χρονικόν». Σύμφωνα μ’ αυτή, το χωριό Άγιοι Τριμιθιάς υπήρξε φέουδο κάποιου Jaque de Noves στην περίοδο της Φραγκοκρατίας (1192 – 1489) όταν στην Κύπρο βασίλευε ο Ιάκωβος ο Β΄, ο αποκαλούμενος «νόθος».
Βέβαια η μαρτυρία αυτή δεν δηλώνει και το χρόνο κατοίκησης του χωριού, ο οποίος πρέπει χρονικά να είναι πολύ προσεγμένος. Απλώς βεβαιώνει μια κατάσταση υποταγής του χωριού στο φεουδάρχη, που μνημονεύσαμε πιο πριν.
Την πληροφορία – μαρτυρία αυτή επαναλαμβάνει και ο Νέαρχος Κληρίδης στο έργο του: «Χωριά και πολιτείες της Κύπρου», σελ. 7.
Πηγή: Κοινοτικό Συμβούλιο Αγίοι Τριμιθιάς