Η Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου, το μικρό και όμορφο χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, απέχει από την πρωτεύουσα γύρω στα 40 χιλιόμετρα. Είναι χτισμένο στους πρόποδες της οροσειράς του Τροόδους, σ’ ένα μέσο υψόμετρο 450 μέτρων, πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από το χωριό και προς τα νότια, απλώνεται καταπράσινο και πανέμορφο το δάσος «Αδελφοί».
Το χωριό είναι προικισμένο από τη φύση με ωραία θέα. Από εδώ μπορεί κάποιος ν’ αγναντέψει τον καταπράσινο κάμπο και την καταγάλανη θάλασσα της Μόρφου, την Λευκωσία και την οροσειρά του Πενταδακτύλου. Προς τα νοτιοδυτικά απλώνεται πανέμορφη η οροσειρά του Τροόδους, με πιο επιβλητική την βουνοκορφή της Μαδαρής.
Η κοινότητα γειτονεύει με τα χωριά Ξυλιάτος (3 χλμ), Κάτω Μονή (3 χλμ), Ορούντα (5 χλμ), Βυζακιά (4 χλμ), Ποτάμι (5 χλμ), Περιστερώνα (10 χλμ), Μιτσερό (6 χλμ), Λαγουδερά (13 χλμ), Σαράντι (13 χλμ) και Νικητάρι (6 χλμ).
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Το χωριό γνωρίζει, για πάνω από ένα αιώνα, μια σταθερή αύξηση του πληθυσμού του. Από 74 κατοίκους το 1881 ο πληθυσμός αυξήθηκε στους 204 το 1901, στους 342 το 1921, στους 418 το 1946, στους 516 το 1960, στους 546 το 1973 και στους 605 το 1982. Στην τελευταία απογραφή που έγινε το 2001, οι κάτοικοι της κοινότητας αριθμούσαν τους 628. Παρά τη μεγάλη απόσταση από τη Λευκωσία, η Αγία Μαρίνα εξακολουθεί να αντιστέκεται στην αστυφιλία.
ΠΑΡΑΓΩΓΗ
Οι κάτοικοι της κοινότητας εξακολουθούν να ασχολούνται με την καλλιέργεια της γης. Τα κύρια προϊόντα που παράγει το χωριό είναι οι αμυγδαλιές, λίγα σιτηρά, τα όσπρια, λίγα αμπέλια και ελιές. Μετά την κατασκευή του υδατοφράκτη Ξυλιάτου, στην περιοχή παράγονται διάφορα φρουτόδεντρα. Ανεπτυγμένη είναι και η κτηνοτροφία, ιδιαίτερα των αιγοπροβάτων.
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
Το χωριό ονομάστηκε Αγία Μαρίνα, λόγω του σεβασμού των κατοίκων στην Αγία και Μεγαλομάρτυρα Μαρίνα. Ο σεβασμός όλων των Κυπρίων προς την Αγία, είναι επίσης πολύ γνωστός και αυτό φαίνεται από τις 110 και πλέον εκκλησίες που είναι αφιερωμένες στην Αγία. Στην Κύπρο υπάρχουν τέσσερα χωριά με το όνομα Αγία Μαρίνα. Η Αγία Μαρίνα κοντά στο χωριό Ξυλιάτος, που είναι γνωστό με την ονομασία Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου, άλλο κοντά στην Σκυλλούρα με κατοίκους Μαρωνίτες και δύο στην επαρχία Πάφου. Το ένα κοντά στην περιοχή του χωριού Κελοκέδαρα, γνωστό ως Αγία Μαρίνα Κελοκεδάρων και το άλλο στην περιοχή της Χρυσοχούς, με την ονομασία Αγία Μαρίνα Χρυσοχούς.
Μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, το χωριό ήταν γνωστό και σαν Αγία Μαρίνα του Νικητάρι. Με την δημιουργία του ταχυδρομείου όμως, οι Άγγλοι το καθιέρωσαν μόνιμα, για να το ξεχωρίζουν, σαν Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου.
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Η κοινότητα όπως φαίνεται, λειτουργεί σαν οικισμός από την προϊστορική περίοδο. Πηγές νερού, σπήλαια, τάφοι, σκουριά από χαλκό, γαλαρίες και άλλα τεκμήρια μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή.
Η πρώτη βασική ένδειξη της αρχαιότητας του χωριού, είναι η πηγή από όπου υδρεύετο μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Η πηγή αυτή υπάρχει και σήμερα και αποτελεί το Αγίασμα της Αγίας Μαρίνας.
Στην περιοχή «Μαραθεύτικα» πολύ κοντά στο χωριό, ανακαλύφθηκαν αρχαίοι τάφοι-σπήλαια. Οι τάφοι αυτοί συλήθηκαν κατά περιόδους. Από πληροφορίες που υπάρχουν, οι συλητές ανακάλυψαν αρχαία χρυσά νομίσματα, χρυσά φύλλα μερσινιάς και μικρά μεταλλικά νομίσματα. Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το χωριό ήταν κατοικημένο, από την αρχαία ή την ρωμαϊκή εποχή.
Σε διάφορα μέρη της περιοχής του χωριού υπάρχουν μέχρι σήμερα αιωνόβια ελαιόδεντρα.
Στην τοποθεσία «Μαυροβούνι» δύο χιλιόμετρα ανατολικά του χωριού, υπάρχουν σημαντικά αποθέματα σκουριάς, εμφανή σημεία του χαλκού. Επίσης στην τοποθεσία «Άγιος Κυριάκος» στα δυτικά του χωριού, υπάρχει σωρός σκουριάς.
Στο χάρτη της Κύπρου «Cypruss Insula» που δημοσίευσε ο Abraham Ortelious τον Μάϊο του 1570, ο οικισμός βρίσκεται σημειωμένος σαν S. Marina. Αυτός αποτελεί τον παλαιότερο γνωστό χάρτη της περιοχής της Βενοτοκρατίας, στον οποίο υπάρχει σημειωμένο το χωριό.
Πηγή: Κοινοτικό Συμβούλιο Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου