Κουμανταρία Διαδρομή Κρασιού
Ένα ταξίδι που μας παίρνει πίσω στο χρόνο, στα μυστικά του παλαιότερου και πιο γνωστού κρασιού του νησιού, την παγκοσμίως γνωστή Κουμανταρία.
Η διαδρομή, μέσα από τα δεκατέσσερα χωριά της Κουμανταρίας, μας πηγαίνει πίσω στο 1192 μχ όταν οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη τελειοποιούσαν την παραγωγή αυτού που ίσως να ήταν το πρώτο κρασί στον κόσμο που αναγνωρίστηκε από το όνομα του. Την Κουμανταρία!
Ο ήλιος, ενεργούσε σαν πολύτιμος σύμμαχος ξηραίνοντας λίγο τα μαζεμένα σταφύλια, συμπυκνώνοντας τη φυσική τους γλυκύτητα και εμπλουτίζοντας τη γεύση τους. Αξίζει τον κόπο να επισκεφτείτε τα συνεταιριστικά οινοποιεία της περιοχής που λειτουργούν σε μια προστατευόμενη ζώνη διεθνούς αποδοχής.
Αφού θα είστε στην περιοχή, μην ξεχάσετε να επισκεφτείτε και το ανακαινισμένο πατητήρι κρασιού της Λάνειας, που διατηρήθηκε σε λειτουργία μέσα στους αιώνες, ενθύμιο του ένδοξου παρελθόντος οινοποιίας της περιοχής.
Ένας πολύ γνωστός χώρος είναι και το Μεσαιωνικό Κάστρο του Κολοσσίου που κάποτε ήταν η έδρα των Ιωαννιτών ιπποτών.
Η γλυκιά αγαπημένη της Κύπρου…
Η διαδρομή αυτή, βόρεια της Λεμεσού, αναδύει τη μυρωδιά και τη μαγεία μιας άλλης εποχής. Όλα ξεκινούν από το ιδιαίτερο κρασί που εμφιαλώνεται στην περιοχή, την Κουμανδαρία. Όμοιό του δεν υπάρχει διεθνώς. Τα δεκατέσσερα χωριά που το παράγουν βρίσκονται σε υψόμετρο 500-900 μέτρων και περιτριγυρίζονται από αμπελώνες των ντόπιων ποικιλιών Μαύρο και Ξυνιστέρι.
Η περιοχή αυτή γεννά ανάγλυφες εντυπώσεις για τους ανθρώπους της οι οποίοι δημιουργούν ένα ποτό που αγαπήθηκε παράφορα από τους μεσαιωνικούς άρχοντες της περιοχής – και σ’αυτούς οφείλει την ονομασία του: Κουμανταρία.
Η διαδρομή, από το ξεκίνημα, φέρνει στο νου μεσαιωνικές εικόνες. Ο πρώτος σταθμός, το Κολόσσι, ξεχωρίζει για το κάστρο του – που ανάγεται στην εποχή των Σταυροφόρων. Είναι οι ιππότες που στάθμευαν εδώ εκείνοι που ανάδειξαν το μοναδικό, γλυκόπιοτο κρασί της περιοχής και του έδωσαν το όνομα που περήφανα κουβαλά μέχρι σήμερα.
Γενικά χαρακτηριστικά
Εντυπωσιάζει η πλουσιότατη χλωρίδα και πανίδα, τα ιστορικά – αρχαιολογικά μνημεία και το μεγαλύτερο φράγμα της Κύπρου, το φράγμα του Κούρρη που μετατρέπει σταθερά την περιοχή σε ένα σημαντικότατο υδροβιότοπο με μεγάλη οικολογική αξία.
Κατά μήκος της διαδρομή θα συναντήσουμε δύο επισκέψιμα οινοποιεία.
Κλίμα: Και τα 14 χωριά που παράγουν Κουμανδαρία βρίσκονται σε υψόμετρο 500-800 μέτρων. Έτσι η περιοχή έχει ψυχρούς χειμώνες και δροσερά καλοκαίρια.
Εδάφη: Η περιοχή παρουσιάζει πολλά αβαθή εδάφη με μεγαλύτερες κλίσεις από αλλού και υψηλότερα ποσοστά ανθρακικού ασβεστίου. Σαν αποτέλεσμα τα οινοποιήσιμα αμπέλια δεν είναι τόσο παραγωγικά.
Αμπελώνες: Όλα τα χωριά της διαδρομή υπάγονται στην περιοχή παραγωγής Οίνων Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης ” Κουμανδαρία”. Φυσιολογικά οι περισσότεροι αμπελώνες καλλιεργούνται με Μαύρο και Ξυνιστέρι.
Ερυθρές ποικιλίες: Μαύρο, Όφθαλμο, Cabernet Sauvignon, Grenache.
Λευκές ποικιλίες: Palomino, Malaga, Ξυνιστέρι.
Η διαδρομή
Η εξόρμηση μας ξεκινά προς τα δυτικά. Η πρώτη στάση μας είναι το Κολόσσι, 14 χιλιόμετρα από τη Λεμεσό, όπου φθάνουμε μέσω του δρόμου Β6. Το χωριό βρίσκεται σε μια εύφορη κοιλάδα που για αιώνες τροφοδότησε τους κατοίκους της. Η περιοχή έχει μακρά ιστορία και αναφέρεται από ταξιδιώτες του Μεσαίωνα. Η πλούσια βλάστηση της την κατέκτησε φυσικό κέντρο εξουσίας των Φράγκων ευγενών. Τα θέλγητρα της όμως δεν εξαντλούνται στη φυσική ομορφιά. Εδώ βρίσκεται ένα επιβλητικό κάστρο που εντυπωσιάζει με τις γραμμές του – λες και τραβήχτηκαν από σχεδιαστή Bauhaus! Οικοδομήθηκε το 13ο αιώνα ως βάση ελέγχου του τάγματος Ιπποτών της τάξης των Ιωαννιτών. Μια εκτεταμένη περιοχή τριγύρω αποτελούσε το μεγαλύτερο φέουδο των Ιπποτών και το κάστρο έγινε γνωστό ως Grande Commanderie. Τελικά έδωσε το όνομά του στο τοπικό κρασί που έγινε γνωστό ως Κουμανδαρία.
Το κρασί αυτό αποτελεί προϊόν Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης, αφού τα χαρακτηριστικά του – η γλυκύτητα του, η μοναδική του γεύση, το ιδιαίτερό του άρωμα- μπορούν να επιτευχθούν μόνο αν πληρούνται οι προϋποθέσεις που απαντώνται εδώ: η οινοποίηση από το ντόπιο Ξυνιστέρι, αλλά και το επίσης ντόπιο Μαύρο, προερχόμενα από άνυδρα αμπέλια των νοτίων πλαγιών του Τροόδους, η ιδιομορφία της περιοχής (η οποία περιλαμβάνει τις κοιλάδες των ποταμών Μέσα Ποταμός, Λιμνάτης και Γαρύλλης)… και όλα αυτά σε συνδυασμό με την παραδοσιακή, αμετάλλακτη μέθοδο παραγωγής της Κουμανδαρίας, όπου τα σταφύλια στεγνώνουν στον ήλιο για μια εβδομάδα αμέσως μετά τον τρύγο και ακολουθεί διετής τουλάχιστον παλαίωση με τη μέθοδο ”Μάνα” (από το βαρέλι αφαιρείται μόνο το ένα τρίτο περίπου του παλαιωμένου οίνου, το οποίο και συμπληρώνεται με φρέσκο κρασί).
Επιστρέφουμε στο Κολόσσι όπου το μεσαιωνικό παρελθόν είναι τόσο έντονο που σχεδόν περιμένεις να ξεπροβάλει από τη γωνία του κάστρου ένας τροβαδούρος! Στην αυλή του υπάρχει ένα εντυπωσιακά μεγάλο δέντρο – λέγεται ότι ήλθε από την Αργεντινή πριν 200 χρόνια – ενώ οι αμπελώνες φτάνουν σχεδόν ως τους τοίχους του κάστρου. Την εικόνα συμπληρώνουν τα κατάλοιπα του υδραγωγού που έφερναν νερό για άρδευση.
Συνεχίζοντας δυτικά στον Β6 φτάνουμε σύντομα στο χωριό Ερήμη. Εδώ βρίσκεται το ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΟΙΝΟΜΟΥΣΕΙΟ που στεγάζεται σε μια πετρόχτιστη αγροτική έπαυλη δίπλα στην κοίτη του ποταμού Κούρρη. Τα εκθέματα καταλαμβάνουν τον πρώτο όροφο ενώ στο ισόγειο γίνονται η γευσηγνωσία και οι πωλήσεις. Πλούσιες συλλογές από διαφορετικές περιόδους, εικαστικές αναπαραστάσεις και μια δεκάλεπτη προβολή σου μεταφέρουν την αίσθηση ότι αυτός είναι ένας ξεχωριστός χώρος.
Φεύγοντας από το ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΟΙΝΟΜΟΥΣΕΙΟ, επιστρέφουμε στον αυτοκινητόδρομο Λεμεσού – Πάφου και οδηγούμε ανατολικά προς Λεμεσό. Στην έξοδο προς Τρόοδος παίρνουμε την αρτηρία Β8 και αρχίζουμε να ανηφορίζουμε βόρεια. Ο δρόμος θα μας φέρει στο φράγμα Κούρρη στα αριστερά μας – το μεγαλύτερο στο νησί – και στο λόφο δεξιά στο χωριό Άλασσα.
Συνεχίζοντας την ανάβαση θα βρούμε σε υψόμετρο 450 μέτρων το Μονάγρι, παραδοσιακό αμπελοχώρι. Εδώ αξίζει να επισκεφθούμε το εκκλησάκι του Αρχαγγέλου και το Μοναστήρι της Παναγίας της Αμασγού. Συνεχίζοντας θα συναντήσουμε το χωριό Άγιος Γεώργιος με ιδεώδες ασβεστολιθικό έδαφος για αμπελοκαλλιέργεια. Αμπελώνες ειδικά για την παραγωγή Κουμανδαρίας διατηρούνται εδώ.
Συνεχίζουμε τη βόρεια πορεία μας, και σύντομα φθάνουμε στο χωριό Σιλίκου, γνωστό για την εξαίρετη σταφίδα του. Εδώ αξίζει να εξερευνήσετε τα παραδοσιακά πιεστήρια, τους ”Λήνους”. Στις τρεις βρύσες του χωριού είναι εύκολο να φανταστείς έναν ιππότη να περιμένει να δροσίσει το άλογό του!
Αυτές οι βρύσες παραδοσιακά άρδευαν τα περιβόλια γιατί, παρόλο που η περιοχή είναι ημιορεινή, υπάρχει εύφορη γη για καρποφόρα δέντρα.
Για τη συνέχεια επιστρέφουμε στον Άγιο Γεώργιο και από εκεί στο Μονάγρι και στρίβοντας αριστερά φθάνουμε στο χωριό Δωρός. Οι αποστάσεις μεταξύ των χωριών δεν υπερβαίνουν το ενάμισι χιλιόμετρο. Χτισμένα σε πλατώματα στις όχθες του Μέσα Ποταμού είναι χαρακτηριστικά της δυτικής περιοχής Κουμανδαρίας.
Η Δωρός προσφέρεται για βόλτα στα πλακόστρωτα δρομάκια ή για έναν καφέ στην αναπλασμένη πλατεία. Το οινοποιείο ”ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΡΣΕΡΑΣ” είναι ένας από τους προτεινόμενους σταθμούς. Η παραγωγή του δεν ξεπερνάει τις εκατό χιλιάδες φιάλες ετησίως και ξεχωρίζουμε, τι άλλο… την Κουμανδαρία. Το οινοποιείο, λειτουργεί στις εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για παραλαβή και διαλογή σταφυλιών. Χρησιμοποιεί σταφύλια από ιδιόκτητους αμπελώνες και επιλεγμένη παραγωγή της περιοχής. Η ξενάγηση γίνεται στα ελληνικά , στα αγγλικά και στα ρωσικά. Μπορεί να καλύψει μεγάλο αριθμό επισκεπτών, αλλά είναι καλύτερα να υπάρξει προσυνεννόηση.
Από εδώ κατευθυνόμαστε πίσω στην συμβολή από την οποία ακολουθούμε ευθεία πορεία για να συναντήσουμε το δρόμο Β8. Εκεί στρίβουμε αριστερά και αμέσως δεξιά για να μπούμε στη Λάνεια. Το όμορφο αυτό χωριό διατηρεί σχεδόν ανέπαφη παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο παραδοσιακός ληνός που διασώζεται. Εδώ υπάρχουν καφεστιατόρια και καταστήματα όπου μπορείτε να προμηθευτείτε σουτζούκο, κρασιά, ζιβανία και βέβαια Κουμανδαρία. Το σκηνικό είναι γραφικό και στους μόνιμους κατοίκους – πολλοί καλλιτέχνες – περιλαμβάνονται αρκετοί ξένοι. Λόγω του πετρόχτιστου χαρακτήρα η Λάνεια δένει αρμονικά με το βουνό οι κορυφές του οποίου δεσπόζουν σε απόσταση αναπνοής.
Επιστρέφοντας πάλι στον Β8 στρίβουμε δεξιά και πάμε προς την Τριμίκληνη. Στο βόρειο όριο της στρίβουμε δεξιά και σε δύο χιλιόμετρα συναντάμε τον οικισμό του Αγίου Μάμα, στην καρδιά του δάσους, σε υψόμετρο 600 μέτρων. Η παραγωγή Κουμανδαρίας εδώ γίνεται από τη Συνεργατική Πιστωτική Εταιρεία.
Συνεχίζοντας, και ενώ το δάσος πυκνώνει και οι πλαγιές γίνονται απότομες , συναντάμε το μικρό χωριό Καπηλειό. Είναι χτισμένο σε έναν και μόνο λόφο ο οποίος δεσπόζει της κοιλάδας του ποταμού Λιμνάτη. Το όνομα του χωριού λέει πολλά για την ιστορία του. Τα επτά πατητήρια του λειτουργούσαν και σαν ταβέρνες για τους περαστικούς, οι οποίοι μετέφεραν την παραγωγή τους στο ”πήγαινε” και τις προμήθειες τους στο ”έλα”.
Επιστρέφοντας στον Άγιο Μάμα στρίβουμε δεξιά και διασχίζοντας την κοιλάδα οδηγάμε ως το δρόμο Ε110 που θα μας φέρει στο χωριό Ζωοπηγή. Σε υψόμετρο 885 μέτρων προσφέρει θέα που δημιουργεί δέος. Τα απότομα βουνά, χαρακωμένα από τους παραποτάμους των ποταμών Λιμνάτη και Γερμασόγειας, έχουν μια απρόσμενη – αν και ”σκληρή” – ομορφιά.
Διατρέχοντας αντίστροφα το δρόμο που μας έφερε εδώ θα φθάσουμε στο Καλό Χωριό, ένα από τα κύρια σημεία παραγωγής Κουμανδαρίας. Η τοπική κοινότητα υλοποιεί – με χρηματοδότηση από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ευρωπαικής Ένωσης – σημαντικά έργα στο όνομα αυτού του κρασιού. Στην κεντρική λεωφόρο συναντούμε τα κτίρια της ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΩΝ και το ομώνυμο οινοποιείο. Η περιορισμένη παραγωγή του καταλήγει για παλαίωση και εμφιάλωση στις εγκαταστάσεις της ΚΕΟ στη Λεμεσό.
Το οινοποιείο δεν διαθέτει κατάστημα αλλά μην αμελήσετε να δοκιμάσετε την Κουμανδαρία του απευθείας από το δρύινο βαρέλι! Επειδή παράγεται αποκλειστικά από την ποικιλία Ξυνιστέρι χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερο λεπτό άρωμα.. Εδώ μπορείτε να μάθετε όλα όσα αφορούν στο μαγευτικό αυτό κρασί παρακολουθώντας ένα φιλμάκι στημένο με μεράκι. Η ξενάγηση γίνεται στα ελληνικά και αγγλικά.
Συνεχίζοντας ανατολικά συναντάμε σύντομα τα χωριά Άγιος Παύλος και Άγιος Κωνσταντίνος. Αφήνουν τις καλύτερες εντυπώσεις για τα κρασιά τους. Αυτό οφείλεται στο μεγαλύτερο υψόμετρο αλλά και στην έντονη χρήση της ποικιλίας Ξυνιστέρι. Τα χωριά αυτά μέσα στο δάσος – και με πυκνές αμπελοκαλλιέργειες – μοιάζουν ένα με το βουνό. Στην πλατεία του Αγίου Παύλου εκτίθεται το παλιό πιεστήριο ενώ στον Άγιο Κωνσταντίνο θα δείτε μια εκκλησία πρωτότυπης αρχιτεκτονικής.
Επόμενος σταθμός, ο Λουβαράς. Για να πάμε εκεί επιστρέφουμε στο Καλό Χωριό και στο τέρμα της λεωφόρου στρίβουμε αριστερά. Αυτό είναι ένα γραφικό χωριό περιτριγυρισμένο από δάσος, χτισμένο πάνω από το ξεκίνημα της κοιλάδας του ποταμού Γαρύλλη. Πλησίον βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Μάμα που χτίστηκε το 1455 και περιλαμβάνει τοιχογραφίες του Φιλίππου Γουλ.
Τα τελευταία και χαμηλότερα χωριά της περιοχής Κουμανδαρίας είναι η Αψιού και η Γεράσα. Παρόλο που υπάρχει χωματόδρομος που οδηγεί εκεί από το δάσος θα είναι πιο άνετα αν επιστρέψετε στο Καλό Χωριό. Από εδώ, με πορεία κατηφορική θα συναντήσετε σε πέντε χιλιόμετρα την Αψιού στα αριστερά και την Γεράσα στα δεξιά. Η Αψιού βρίσκεται σ’ένα εύφορο πλάτωμα μέσα σε αραιό δάσος πάνω από τον ποταμό Γαρύλλη. Τα αμπέλια που καλλιεργούνται είναι κυρίως της ποικιλίας Μαύρο. Η Γεράσα διατηρεί κάποια χαρακτηριστικά της ημιορεινής αρχιτεκτονικής, το πράσινο όμως εδώ είναι μειωμένο.
Από τα δύο αυτά χωριά η Λεμεσός δεν απέχει πολύ. Λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα, και αφού έχουμε περάσει από τους συνοικισμούς Παραμύθα και Παλόδεια, φθάνουμε στην Αγία Φύλα και στον αυτοκινητόδρομο. Η συνολική απόσταση της βόλτας μας ήταν λίγο πάνω από εκατό χιλιόμετρα. Μια σύγχρονη βόλτα στο όνομα ενός σπάνιου κρασιού που ευφραίνει τον ουρανίσκο εδώ και αιώνες…
Σημείο Εκκίνησης: Κολόσσι
Τέρμα: Αγία Φύλα
Πηγή: Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού Κυπριακής Δημοκρατίας