Ιερός Ναός Αγίου Αντωνίου Σπηλιών
Στα Σπήλια υπάρχουν δύο ναοί του Αγίου Αντωνίου, ο παλιός και ο καινούριος. Ο παλιός κτίστηκε το 1850 και ο καινούριος το 1970. Οι δύο ναοί βρίσκονται ο ένας δίπλα στον άλλο, σε ένα ύψωμα, που δεσπόζει των Σπηλιών.
Ο ΠΑΛΙΟΣ ΝΑΟΣ (αρχαίο μνημείο)
Ο παλιός ναός του Άη-Αντώνη είναι πετρόκτιστος, μονόκλιτος, και πέτρινα τόξα στηρίζουν μια ξύλινη στέγη. Δίπλα στη δυτική του πόρτα, υπάρχει ένα πανύψηλο διχαλωτό πεύκο. Ανάμεσα στις δύο μασχάλες του κρέμεται η καμπάνα του ναού. Είναι δηλαδή το φυσικό καμπαναριό της εκκλησίας.
Ο ναός πρέπει να κτίστηκε, γύρω στο 1850 όπως προκύπτει από τις τέσσερις μεγάλες εικόνες του εικονοστασίου γι’ αυτό και κηρύχτηκε αρχαίο μνημείο. Η εικόνα του Αγίου Αντωνίου αναγράφει, έτος κατασκευής το 1851 και δωρητή τον τότε κοινοτάρχη Νεόφυτο. Οι άλλες τρεις Χριστός, Παναγία και Πρόδρομος, αναφέρουν το έτος 1858 και ως δωρητή τον ιερέα Ιωάννη που είναι ο γενάρχης της μεγάλης οικογένειας των Ιερείδηδων. Και οι τέσσερις αυτές προσκυνηματικές εικόνες είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα στης σχολής Κορνάρο.
Το τέμπλο του ναού, ήταν απλό ξύλο πεύκου, αλλά τα βημόθυρα ήταν εξαιρετικής τέχνης, εικονογραφημένα και προφανώς φερμένα από άλλο ναό. Ο συντηρητής αρχαίων εικόνων Χρίστος Καρής, τις χρονολογεί από το 16ο αιώνα. Μερικοί κάτοικοι ισχυρίζονται, πως τα βημόθυρα προέρχονται από κάποιο από τους πολλούς ναούς που υπήρχαν στα βουνά και τις κοιλάδες από τα Σπήλια μέχρι την Ασίνου. Όλες οι μαρτυρίες πείθουν ότι πράγματι οι ναοί αυτοί είναι του 16ου αιώνα. Μια άλλη μαρτυρία λέει πως στα Σπήλια, υπήρχε στη δυτική τους είσοδο, ναός του Αγίου Ιωάννη. Μερικοί τοποθετούν το ναό αυτό στη δυτική είσοδο το χωριού. Ίσως τα βημόθυρα να ανήκαν στο ναό αυτό.
Ο ναός του Αγίου Αντωνίου δεν ήταν αγιογραφημένος. Σε μερικά σημεία του υπάρχουν ίχνη αγιογραφιών. Προφανώς είναι πέτρες που προέρχονται από προγενέστερο ναό, ο οποίος ήταν τοιχογραφημένος. Η όλη επίπλωσή του παλιού ναού του Αγίου Αντωνίου ήταν απλή, με βασικό υλικό το πεύκο. Αυτά δείχνουν πως το χωριό ήταν φτωχό. Οι κάτοικοι όμως αγαπούσαν ιδιαίτερα τον προστάτη άγιό τους, θεωρούσαν δε, πως έχει ειδικότητα στη θεραπεία των «καρφιτών», μιας δερματικής πάθησης που εκδηλώνεται με λοιμώδη εξογκώματα. Ο άγιος ετύγχανε και τυγχάνει μεγάλου σεβασμού, στην περιοχή Σολιάς και Πιτσιλιάς γι’ αυτό και το πανηγύρι του στις 17 του Γενάρη προσέλκυε και προσελκύει πολύ κόσμο.
Το 1913 ο ναός δέχτηκε κάποιες βελτιώσεις, όπως μαρτυρείται από μια σιδεριά πάνω από τη βόρεια είσοδο. Στο μεταξύ τα Σπήλια και Κούρδαλι μεγάλωναν και ο ναός του Άη-Αντώνη δε χωρούσε πια τους κατοίκους, που όλοι συνήθιζαν κάθε Κυριακή να εκκλησιάζονται οικογενειακά. Το χωριό ήταν φτωχό και οι καιροί ήταν δύσκολοι. Όμως η αγάπη των κατοίκων για την εκκλησία ήταν και είναι μεγάλη. Μπορεί να διαφωνήσουν σε όλα, εκτός από την εκκλησιά τους. Σ’ αυτό όλοι ανέκαθεν συμφωνούν και δεν στέκεται κανένα εμπόδιο. Το σπίτι τους μπορεί να είναι φτωχό, αλλά η εκκλησία του χωριού πρέπει να τα έχει όλα.
Αυτά εκτίμησε σωστά ο σοφός δάσκαλος Κλέαρχος Κυριακίδης και έριξε μια Κυριακή του 1944, την πρόταση να κτιστεί καινούριος ναός του Αγίου Αντωνίου. Και ενώ ο κόσμος υπέφερε από τις πληγές του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, οι κάτοικοι δεν τις λογάριασαν μπροστά στο κάλεσμα για ένα καινούριο, ωραίο και ευρύχωρο σπίτι για τον αγαπημένο άγιο.
Ο νέος ναός εγκαινιάστηκε το 1970, και έτσι ο παλιός εγκαταλείφθηκε στο έλεος του χρόνου και γύρω στο 2000 κινδύνευε να καταρρεύσει. Η εκκλησιαστική επιτροπή ζήτησε τη γνώμη του Τμήματος Αρχαιοτήτων, το οποίο κήρυξε το ναό αρχαίο μνημείο και έτσι το 2003 άρχισαν οι εργασίες στήριξης και συντήρησής του. Το πρώτο στάδιο της προσπάθειας τέλειωσε με επιτυχία και αναμένεται η συνέχεια. Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στον εφημέριο π. Κυριάκο Παπαγιάννη και τον ακούραστο ταμία κ. Αντώνη Καρή για το έργο που επιτελούν.
Πηγή: Κοινοτικό Συμβούλιο Σπηλιών