Η Κοινότητα των Καπέδων βρίσκεται περίπου 25 χλμ. νότια της Λευκωσίας, στους πρόποδες των βουνών Μαχαιρά και στο δρόμο που οδηγεί στο μοναστήρι. Είναι ένα ημιορεινό χωριό χωρίς σχεδόν καθόλου πεδιάδα, εκτός από πολύ μικρές εκτάσεις στα βόρεια του, γι’ αυτό και οι ιδιοκτησίες των κατοίκων του εκτείνονται μέχρι το Μαρκί, ενώ στα νότια φτάνουν και μέχρι τα Κιόνια. Το μέσο υψόμετρο του χωριού είναι στα 560 μέτρα.
Το τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από το αργάκι του αγίου Ονουφρίου, παραπόταμου του Πηδιά, καθώς και από παραπόταμους του Γιαλιά που διασχίζουν την περιοχή.
Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι λάβες του πυριγενούς συμπλέγματος Τροόδους, πάνω στις οποίες αναπτύχθηκαν πυτιριούχα εδάφη και φαιοχώματα.
Το χωριό δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 480 χιλιοστόμετρα.
Τα παλιά χρόνια στην περιοχή καλλιεργούνταν κυρίως αμπέλια. Λόγω της μη αποδοτικότητας της γης, οι κάτοικοι έχουν στραφεί κυρίως στα τεχνικά επαγγέλματα. Ελάχιστοι είναι οι γεωργοί και λιγότεροι οι κτηνοτρόφοι.
Προϊόντα που καλλιεργούνται είναι οι ελιές, τα αμύγδαλα και πολύ λίγα δημητριακά. Η μεγαλύτερη έκταση του χωριού είναι ακαλλιέργητη.
Συνοριακά αλλά και συγκοινωνιακά οι Καπέδες συνδέονται στα βόρεια με το χωριό Καμπιά, στα βορειοανατολικά με το χωριό Αναλιόντας, στα ανατολικά με το χωριό Λυθροδόντας και στα νοτιοδυτικά με το Μοναστήρι του Μαχαιρά.
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Ο πληθυσμός των Καπέδων από το 1881 και μετά σημειώνει μια σταθερή αύξηση:
Το 1881 οι κάτοικοι ήταν 212
Το 1891 « « « 241
Το 1901 « « « 247
Το 1911 « « « 282
Το 1921 « « « 288
Το 1931 « « « 302
Το 1946 « « « 393
Το 1960 « « « 411
Το 1973 μειώθηκαν στους 372
Το 1976 αυξήθηκαν στους 407
Το 1982 μειώθηκαν στους 362
Στη τελευταία απογραφή η οποία έγινε το 2001, η Κοινότητα αριθμούσε στους 530 κατοίκους.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Το χωριό ήταν πολύ γνωστό από τα πολύ παλιά χρόνια, την εποχή του χαλκού. Αυτό το μαρτυρούν τα πολλά μεταλλεία χαλκού που υπάρχουν στη γύρω περιοχή της αρχαίας Ταμασσού, όπως επίσης η σκουριά, υπολείμματα της επεξεργασίας του μετάλλου και εξαγωγής του χαλκού. Στους Καπέδες υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα εργοστάσια επεξεργασίας χαλκού.
Την εποχή που αυτοκράτορας της Ρώμης ήταν ο Τίτλος 79-81μ.Χ. αναφέρεται ότι έκρηξη ηφαιστείου πιθανού του βουνού Τύραννου, κατάστρεψε το χωριό μαζί με δύο άλλα, χωρίς να αναφέρεται το όνομά τους. Συμπεραίνουμε όμως ότι οι συνοικισμοί βρίσκονται στα βορειοανατολικά των Καπέδων, όπου υπάρχουν ερείπια ρωμαϊκής εποχής. Η πληροφορία αυτή φαίνεται ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, διότι οι γεωλόγοι που μελέτησαν τα πετρώματα του νησιού αποκλείουν ένα τέτοιο φαινόμενο και μάλιστα την εποχή αυτή.
Αργότερα, το 1464 αναφέρεται ότι οι Καπέδες δόθηκαν σαν δώρο στον Benedetto Vernazza.
Αργότερα, ο Αρχιμανδρίτης Κυπριανός, στην ιστορία του που εκδόθηκε το 1788, μας αναφέρει ότι οι Καπέδες, Μετόχι της Μονής Αρχαγγέλου, ανήκε σε οικογένεια Ενετών, προφανώς απογόνων του Benedetto Vernazza, οι οποίοι τον εγκατέλειψαν, ίσως λόγω των χαμηλών εισοδημάτων που είχαν από αυτόν.
Οι Καπέδες υφίσταντο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και πιθανόν της Φραγκοκρατίας και της Βενετοκρατίας. Το Μοναστήρι του Μαχαιρά διέθετε κτηματική περιουσία την περιοχή του χωριού, του οποίου κάποιοι από τους μοναχούς ήταν από τους Καπέδες.
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
Η ιστορία μας δείχνει ότι δεν μπορούμε να πούμε τίποτε με βεβαιότητα. Το ίδιο ισχύει και για την ονομασία του χωριού. Γι αυτό υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Ποια όμως είναι η σωστή ή ποια πλησιάζει περισσότερο;
Α) | Το χωριό, σαν Μετόχι της Μονής Αρχαγγέλου, χρησιμοποιήθηκε για την απομάκρυνση απ’ αυτή δέκα μοναχών, οι οποίοι, όντας ζωηροί, δεν ακολουθούσαν τους κανόνες της Μονής. Έλεγαν, λοιπόν, οι υπόλοιποι μοναχοί: «Πάνω στους δέκα παίδες», έτσι που με την πάροδο του χρόνου έμεινε η ονομασία, αφαιρούμενης της αρχικής συλλαβής –δε-Καπέδες, στο συνοικισμό στον οποίο είχε δημιουργηθεί. |
Β) | Μια δεύτερη εκδοχή, λέει, ότι, σε αυτήν την περιοχή υπήρχαν οι μάντρες της Μονής. Αναγκαστικά, οι βοσκοί έμεναν εδώ με τις οικογένειες τους. Οι βοσκοί όμως, προκαλούσαν τέτοιες ζημιές στη περιοχή, που τους ονόμασαν οι «κακοί παίδες». Έλεγαν λοιπόν, όσοι θα τους επισκέπτονταν: «Πάω στους κακούς παίδες» που με την πάροδο του χρόνου πάλι έγιναν Καπέδες.Μερικοί στηριζόμενοι σε μια από αυτές τις εκδοχές, γράφουν το όνομα του χωριού το –παι- με άλφα γιώτα, δηλαδή ΚΑΠΑΙΔΕΣ. |
Γ) | Η Τρίτη εκδοχή έχει σχέση με τα μεταλλεία. Αυτή λέγει ότι η ονομασία του χωριού προήλθε από το ‘ΚΑΠΑΚΙΑ’ των μεταλλείων, δηλ. Στρώμα μετάλλου, που αφθονούν στην περιοχή. Με το πέρασμα του χρόνου και την παραφθορά, έγινε Καπέδες. |
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΖΩΗ
Η μανία που μας διακατέχει να ακολουθούμε καθετί το νεωτερίστικο, το ξένο προς τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις, μας απομακρύνουν διαρκώς και περισσότερο από τις ρίζες μας. Εδώ όμως, η Κοινοτική Αρχή, η διεύθυνση του σχολείου και τα δύο σωματεία Θ.Ο.Ι. και Π.Α.Ο.Κ., ανάλαβαν ρυθμιστικό ρόλο με τις διάφορες εκδηλώσεις που διοργανώνουν, όπως τα ‘παιχνίδια’ το Πάσχα, τους θρησκευτικούς γιορτασμούς, τους χορούς με τα χορευτικά τους συγκροτήματα και έχουν γίνει οι θεματοφύλακες των κατοίκων και τους κρατούν στερεά με τις ρίζες της φυλής και της θρησκείας.
Η προσφορά όμως, δεν σταματά εδώ. Το παλιό κτίριο του σχολείου έχει διαρρυθμιστεί και λειτουργεί σαν κοινοτικό ιατρείο, το οποίο επισκέπτεται κάθε εβδομάδα κυβερνητικός γιατρός και προσφέρει ιατρική φροντίδα σε όσους τη χρειάζονται. Έτσι οι ηλικιωμένοι, κυρίως, κάτοικοι της Κοινότητας, φροντίζονται χωρίς να ταλαιπωρούνται στα λεωφορεία και τα νοσοκομεία. Καθώς και η αίθουσα συνεδριάσεων του Κοινοτικού Συμβουλίου, στεγάζει την νεοϊδρυθέν Κοινοτική Βιβλιοθήκη, όπου μεγάλοι και μικροί μπορούν να επισκεφθούν και να δανεισθούν βιβλία ή να διαβάσουν στο χώρο.
ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ
Όπως όλα τα χωριά, έτσι και οι Καπέδες έδωσαν το παρόν τους στους αγώνες του νησιού με τη δική τους προσφορά σε αγώνες και αίμα. Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα 1955-59, παρόντες και οι Καπεδιώτες. Οι συλλήψεις, οι φυλακίσεις, τα βασανιστήρια δεν τους εμπόδισαν να φιλοξενήσουν, εκτός της άλλης προσφοράς τους, το Σταυραετό του Μαχαιρά, τις μέρες του μεγάλου κυνηγητού του και λίγες μέρες πριν το ολοκαύτωμα. Είναι δε εδώ που ξύρισε τα γένια, έβγαλε τα ράσα και φόρεσε ξανά την τιμημένη αντάρτικη στολή του. Το μερίδιο τους είχαν και στην τουρκανταρσία το 1963 και στην τούρκικη εισβολή του 1974.
Πηγή: Κοινοτικό Συμβούλιο Καπέδων